مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه پل با تحلیل کارنامه نشر ایران در عرصه بین‌الملل در دولت‌های قبلی، تاسیس دفتر توسعه نشر بین‌‌الملل در بخش خصوصی را راهکاری مناسب در تحقق این امر می‌داند.

به گزارش پایگاه خبری زبان آوری از ایبنا، مجید جعفری‌اقدم، مدیرعامل آژانس ادبی و ترجمه پل: «یکی از بسترهای مهم و جاری در برقراری روابط و تعامل فرهنگی بین کشورها و ملت‌ها در حوزه مکتوب و در قالب تبادلات کپی‌رایت و ترجمه آثار به زبان‌های مختلف و چاپ و انتشار آن‌ها در دیگر کشورها است. کشورهایی که معمولا از فرهنگ مکتوب غنی و پربار از نظر محتوا برخوردار باشند، از این طریق توفیق و نقش بیشتری در تاثیر و تاثر در عرصه‌های بین‌المللی نشر خوهند داشت.

با اینکه فرهنگ مکتوب ایران اسلامی از دیرباز از سوابق وپشتوانه‌های تمدنی و فرهنگی مشحون از محتوای ارزشی، معنوی و انسانی، به‌ویژه در معارف اسلامی، علوم‌انسانی، ادبیات انقلاب اسلامی و در حوزه کودک و نوجوان، اما نتوانسته نقش تاثیر‌گذار و حضور موفقی در بازارهای بین‌المللی نشر داشته باشد و از این داشته‌های غنی در عرصه‌های بین‌المللی بهره‌برداری کند.

عمدتا آنچه از ارتباط نشر ایران با جهان عاید فرهنگ مکتوب کشور شده است، ترجمه و نشر کتاب‌های خارجی، آن‌هم در اکثر موارد بدون اجازه و اطلاع صاحب اثر(اعم از ناشر یا نویسنده) بوده است. این تاثیرپذیری یک‌جانبه، خود عواقب ناخوشایندی در حوزه نشر ایران اسلامی گذاشته است که واکاوی آن از حوصله این مقال خارج است.

نگاهی اجمالی به تاریخچه نشر ایران در بازارهای بین‌المللی نشر از زمانی که نشر ایران، روزنه ارتباطی با دنیای نشر خارج پیدا کرد، عوامل نشر غافل از داشته‌های ارزنده خود و انتقال آن به جهان، بیشتر در فکر الگوبرداری و الگوپذیری از فرهنگ مکتوب کشورهای دیگر، به‌ویژه کشورهای غربی بوده‌اند که این کار عمدتا از طریق ترجمه آثار نویسندگان خارجی در حوزه‌ها و موضوعات مختلف در ایران صورت پذیرفته است. متاسفانه در بعضی موارد شاهد رقابتی سخت بین ناشران ایرانی برای هرچه زودتر ترجمه و چاپ کردن آثار خارجی و منتفع شدن هرچه بیشتر، غافل از توجه به جنبه‌های منفی حضور آن کتاب‌ها در فرهنگ خودمان، بوده‌اییم.

در سال‌های دور ارتباط عوامل نشر ایران با خارج، بیشتر از طریق ایرانیان صاحب قلم و ذوق مقیم در کشورهای خارجی صورت می‌گرفت، که آثاری را شناسایی و به ناشران ایرانی برای ترجمه و چاپ معرفی می‌کردند و یا از طریق مترجمان داخلی که با توجه به ذائقه بازار نشر داخلی، آثاری را انتخاب، ترجمه و برای چاپ در اختیار ناشران ایرانی می‌گذاشتند.

حضور مستقیم ناشران ایرانی در بازارهای بین‌المللی نشر، از‌جمله نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب، به‌ویژه نمایشگاه کتاب فرانکفورت، به تاریخ چندان دوری برنمی‌گردد. از اواخر دهه هفتاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به صرافت معرفی نشر ایران در جهان افتاد و مدیریت این مهم را به ادارات اقماری معاونت امور فرهنگی(ابتدا به بخش بین‌الملل نمایشگاه کتاب تهران، مستقر در دفتر مجامع آن زمان و سپس به موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی) سپرد. البته عده‌ای از ناشران در بخش خصوصی حضورهای جسته و گریخته، اما تا حدودی موفق، فارغ از حمایت‌های دولتی داشتند.بازارهای بین‌المللی نشر، قواعد بازی خود را دارند و موسسات و کسانی که قصد ورود به این بازارها را داشته باشند باید با مقدمات آن آشنا باشند و از سواد لازم برای حضور موفق در این عرصه مهم برخوردار باشند. در غیر این‌صورت نتیجه چیزی جز هزینه‌سوزی، فرصت‌سوزی و آبروریزی نخواهد بود، نتیجه اینکه متاسفانه در کارنامه نشر ایران در بین‌الملل دیده می‌شود. البته این کارنمای ضعیف بیشتر متوجه رویکردها و سیاست‌گذاری‌های برخی متولیان فرهنگی تصمیم‌ساز نا‌آشنا با سازو‌کار حضور در عرصه‌های بین‌المللی نشر در دولت‌های گذشته بوده است. متاسفانه رویکرد غالب در معاونت امور فرهنگی ارشاد در ادوار مختلف نگاه حمایتی، هدایتی و نظارتی نبوده است. وزارت ارشاد اسلامی تلاش کرده است توسعه نشر کشور در جهان را اغلب با سپردن امور به موسسات وابسته خود(مثل موسسه خانه کتاب و ادبیات) و یا موسسات فرهنگی و انتشاراتی دولتی عملیاتی کند..


آسیب شناسی
علل این همه ناکامی از حضور در بازارهای بین‌المللی نشر را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:

۱-عدم تجهیز به الزامات حضور در بازارهای بین‌المللی نشر:
 همانگونه که قبلا اشاره رفت، حضور هدفمند در بازارهای بین‌المللی نشر، به‌ویژه نمایشگاه‌های کتاب، مقدمات و الزامات خود را دارد که حضور ناشیانه، بدون دانستن قواعد شرکت در نمایشگاه‌ها، علاوه از ضرر و زیان مالی، شاید موجب آبروریزی حیثیتی و ملی نیز بشود.مطالعه و شناخت دقیق نمایشگاهی که می‌خواهیم در آن شرکت کنیم، مطالعه و شناخت عوامل نشر سایر کشورهای شرکت‌کننده در نمایشگاه، ارتباط با ناشران و سایر عوام نشر برای تنظیم قرار ملاقات‌ها و مذاکرات برای معرفی آثار، داشتن کاتالوگ‌ها و بروشورهای ویژه معرفی آثار، کارشناسی و انتخاب آثاری که مناسب عرضه در آن نمایشگاه باشد، داشتن نسخه انگلیسی از کتاب‌هایی که نمایش داده می‌شوند، آشنایی با نحوه و ادبیات گفت‌وگو و مذاکره برای برقراری روابط حرفه‌ای، آشنایی با انواع اسناد و قراردادهای مربوط به خرید و فروش کپی‌رایت، آشنایی معرفی‌کننده آثار به زبان انگلیسی و اشراف کامل او از محتوای کتاب‌هایی که نمایش می‌دهد و ... می‌توانند ازجمله مقدمات و الزامات حضور در بازارهای بین‌المللی نشر باشند که متاسفانه مور غفلت قرار می‌گیرند.
 
۲-احترام نگذاشتن به قواعد حقوقی و عرفی در بازار نشر بین‌الملل:
ترجمه و نشر آثار خارجی به زبان فارسی در ایران بدون اجازه و اطلاع برخی ناشران ایرانی به بهانه عدم عضویت ایران در کنوانسیون ها و معاهدات رایج در نشر بین‌الملل ازجمله رفتارهای غیرحرفه‌ایی است که اعتبار حقوقی نشر ایران در عرصه‌های بین‌المللی را دچار خدشه کرده است.
 
۳- کاستی‌ها در اجرای درست برنامه‌های حمایتی در خصوص توسعه نشر کشور در جهان:
خوشبختانه در دهه اخیر وزارت ارشاد برنامه هایی برای حمایت و ترغیب ناشران داخلی و خارجی برای ترجمه و نشر آثار ایرانی در جهان داشته است، همانند طرح تاپ در سازمان فرهنگ و ارنباطات اسلامی، طرح گرنت در معاونت امور فرهنگی، طرح فلوشیپ نمایشگاه کتاب تهران، تسهیل حضور بخش خصوصی در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب و ... که ظاهرا برای خوب عمل نکردن این برنامه‌ها خروجی قابل دفاعی از عملکرد این برنامه‌ها نداشته‌ایم.۴-پرهزینه و زمان‌بر بودن شرکت و حضور در بازارهای بین‌المللی نشر
هزی