مدیر مؤسسه مطالعات ملی گفت: مقام معظم رهبری درحوزه زبان فارسی نگرانی دارند و زبان فارسی را یکی از ارکان هویت ملی و زبان دین می دانند.

به گزارش خبرگزاری مهر، بیست و دومین نشست از سلسله نشست‌های زبان‌شناخت با موضوع «هویت و زبان فارسی؛ چالش‌ها، راهکارها» به همت دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری و با حضور اکبر بابایی، مدیر مؤسسه مطالعات ملی و مهدی صالحی، مجری کارشناس، یکشنبه ۲۵ تیر ۱۴۰۲ در سالن ۴۰۷ حوزه هنری برگزار شد.

مهدی صالحی در ابتدای این نشست زبان را یک محور راهبردی در حوزه هویت عنوان کرد و گفت: بحث ملت‌سازی در حوزه زبان شکل می‌گیرد و این محور در برابر برخی تغییرات سیاسی ایستادگی کرده و توانسته تغییرات هویتی را معقول کند. وی ادامه داد: همه دنیا ناگزیر از تغییرات هویتی هستند اما این محور که هویت سرعت تغییرات را می‌گیرد، برای کسانی که در صدد ایجاد تغییرات هویتی هستند توجه برانگیز است.

صالحی در ادامه با اشاره به اینکه زبان فارسی از هجوم‌های سهمگین فرهنگی جلوگیری کرده و سیل‌ها را تبدیل به جویبارهای کوچکی کرده افزود: دشمنان و رقبای فرهنگی ما و متدینین به دید جهانی‌سازی با محور زبان مشکل دارند و حضور زبان برای‌شان دردسرساز است و می‌دانند که با یک شعر، یک سرود، یک اتفاق زبانی و یا یک پیام ممکن است تمام نقشه‌های‌شان به‌هم بریزد.

صالحی ضمن اشاره به اینکه تضعیف زبان باعث آسیب‌دیدگی و از هم گسیختگی روانی هویتی می‌شود، مهاجرت نخبگان و عدم بازگشت‌شان به وطن را نیز از جمله اتفاقات هویتی عنوان کرد و گفت: یکی از محورهایی که آسیب دیده، زبان و ادبیات فارسی است و این قدر ذهن و زبان و ضمیراین افراد آسیب دیده که دیگر هیچ علاقه‌ای در نخبگان برای بازگشت به وطن خویش ایجاد نمی‌شود. وی با اشاره به شعر «بوی جوی مولیان» از «رودکی» که «امیر سامانی» را پابرهنه به سمت بخارا کشاند گفت: زبان و ادبیات فارسی قطعاً این قابلیت را دارد که یک فرد را به وطن خویش بازگرداند اما دیگر صدایی به گوش نخبگان از جانب بزرگان ما نمی‌رسد! وقتی که صدایی نرسد، بی‌تردید دیگر اثر مؤثری هم پدید نمی‌آید.این در صورتی است که این سامان فرهنگی هنوز دارد کار انجام می‌دهد و اثربخش است. بعضی از قطعات خوانندگان ایرانی صد میلیون بار دیده شده و صد هزار یادداشت گرفته‌اند. این ظرفیت هنوز هست امام رقبا و دشمنان و جا تنگ کن‌های‌مان زیادند.

مسئله همبستگی در سراسر جهان مهم است

اکبر بابایی، یکی از دغدغه‌های اصلی هر حکومت را انسجام و همبستگی ملی عنوان کرد و گفت: همبستگی در سراسر جهان مسأله مهمی است که اکنون دچار دگرگونی‌هایی شده است. نظام‌های اجتماعی که بیش از این می‌پنداشتند خیلی مستحکم‌اند با چالش‌هایی مواجه شده‌اند و برخی از خصوصیت‌های قدیمی بر مبنای هویت‌های قومی دوباره سر بر آورند. از طرف دیگر، فضای مجازی و رسانه‌های اینترنتی اتفاقاتی را پدید آورده‌اند که جهان را از حیث همبستگی اجتماعی با چالش مواجه کرده است. بابایی در این باره ادامه داد. هویت و همبستگی ملی ازمؤلفه‌هایی تشکیل شده که توجه و یا عدم توجه و غفلت باعث تقویت یا تضعیف این همبستگی اجتماعی می‌شوند. ازجمله این مؤلفه‌ها زبان است که بحث امروز ما به عنوان یکی از مؤلفه‌های مؤثر در همبستگی اجتماعی است که در کشور ما زبان فارسی است. اینکه این زبان دارای چه جایگاهی در اسناد بالادستی است و اکنون با چه چالش‌هایی مواجه است و رابطه هویت و زبان چه‌طور است؟ موضوع بحث این نشست است.

مدیر مؤسسه مطالعات ملی سپس به جایگاه زبان فارسی در اسناد بالادستی پرداخت و گفت: اولین سند بالادستی ما قانون اساسی است که در اصل پانزدهم آن تلکیف ما را در حوزه زبان مشخص کرده و زبان فارسی را به عنوان زبان مشترک و رسمی ملت ایران معرفی کرده است.

«اصل‏ پانزدهم: زبان‏ و خط رسمی‏ و مشترک‏ مردم‏ ایران‏ فارسی‏ است‏. اسناد و مکاتبات‏ و متون‏ رسمی‏ و کتب‏ درسی‏ باید با این‏ زبان‏ و خط باشد ولی‏ استفاده‏ از زبانهای‏ محلی‏ و قومی‏ در مطبوعات‏ و رسانه‏ های‏ گروهی‏ و تدریس‏ ادبیات‏ آنها در مدارس‏، در کنار زبان‏ فارسی‏ آزاد است‏.»

پس ما استفاده از کلمه زبان قومی را در قانون اساسی نداریم.و اطلاق واژه قومی در اصل ۱۵ برای ارامنه به کار رفته است. اگر به متن مذاکرات قانون اساسی‌، که هنگام تصویب نگاشته شده‌اند، مراجعه کنید مشاهده خواهید کرد که وقتی داشته‌اند این اصل را به رأی گیری می‌گذاشتند واژه قومی نبوده است، نماینده ارامنه در این زمان تذکری داده و گفته که ما در محله خاصی ساکن نبوده و به صورت پراکنده در برخی نقاط کشور زندگی می‌کنیم و یک قوم هستیم و تکلیف ما چه می‌شود؟ شهید بهشتی در آنجا فرموده‌اند که واژه قومی را هم به آن اضافه کنید. یعنی واژه قومی را برای اقلیت‌های دینی به کار برده‌اند. متأسفانه درسال‌های اخیر این واژه از سوی جریانات قومی و واگرا استفاده می‌شود.

بابایی در ادامه گفت: شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از مرجع‌های بالادستی دیگراست که در حوزه زبان مصوباتی دارد. ما مصوبات این شورا را بررسی کردیم اکثر مصوبات این شورا تا سال ۱۳۹۲ است و از این سال به بعد کمتر مصوباتی دراین رابطه تصویب شده است.

صالحی در ادامه بحث پیش‎‌نویس سندی که فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی در سال ۱۳۹۵ نوشته‌اند را پیش کشید و بابایی در این باره گفت: هنوز خروجی در این خصوص نداریم.

وی در ادامه به مصوباتی با موضوع زبان فارسی در برنامه‌های اول تا پنجم توسعه هم اشاره کرد و گفت: در جاهایی از این برنامه‌ها، زبان فارسی هم دیده شده مثل تأسیس فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی و ایجاد کرسی‌های زبان فارسی در خارج از کشور و مکلف کردن بخش دولتی برای گسترش زبان فارسی. وی افزود: مجلس هم دراین رابطه مصوباتی دارد.

بابایی در جمع‌بندی بخش جایگاه زبان فارسی در اسناد بالا دستی افزود: در حوزه اسناد و مصوبات کمتر مشکل داریم؛ مشکل در عدم اجرای مصوبات، عدم برخورد با متخلفان و عدم نظارت است.

مدیر مؤسسه مطالعات ملی در ادامه به بیانات صریح مقام معظم رهبری در حوزه زبان فارسی پرداخت و گفت: ایشان در حوزه زبان فارسی نگرانی دارند. از فرمایشات ایشان می‌توان این را استنباط کرد که ایشان زبان فارسی را یکی از ارکان هویت ملی و زبان دین می‌دانند و می‌فرمایند اسلام به زبان عربی وارد شده و به زبان فارسی ترویج پیدا کرده است. برخی دیگر از فرمایشات ایشان در حوزه زبان فارسی شنیدنی است: زبان فارسی حامل میراث کهن بشری در حوزه‌های دین و عرفان و سیاست است، زبان فارسی، پیام‌رسان تفکر انقلاب اسلامی است. و یا گسترش زبان فارسی به هیچ وجه به مفهوم ناسیونالیسم ایرانی نیست. وی ادامه داد: علت تضعیف زبان فارسی را نیز خود ایشان برمی‌شمارند. زمانی زبان فارسی، زبان دیوان کشور عثمانی بود و در اقصی نقاط چین و هند نیز زبان مذهبی، اداری و ادبیات و هنر بود اما متأسفانه بر اثر تنگ‌نظری، نادانی و بی‌سوادی مسئولان کشور در دوره قاجار تا پایان حکومت پهلوی، با وجود داشتن شعرا و نویسندگان و شخصیت‌های برجسته ادبی، زبان فارسی انحطاط پیدا کرد. نکته دیگری که ایشان تأکید دارند این است که باید زبان فارسی را زبان علم کنیم و باید در ۵۰ سال آینده کاری کنیم که فارسی تبدیل به زبان علم شود و این چشم اندازی است که من دارم.