جمعی از پژوهشگران ایرانی، ترجمه منظومه ونوس و آدونیس، اثر شکسپیر، به فارسی را نقد کردند و به بررسی جنبه‌های ادبی در آثار این شاعر قرن شانزدهم و اوایل هفدهم پرداختند.

به گزارش ایرنا، محمود جعفری دهقی، استاد دانشگاه، در آغاز نشست نقد و بررسی این اثر، به سابقه شناخت ایرانیان از شکسپیر اشاره کرد و گفت: این شناخت به اواخر دوره قاجار و سلطنت ناصرالدین شاه باز می‌گردد.

وی یادآور شد: اتللوی مغربی و بازرگان ونیزی با ترجمه میرزا صالح شیرازی، نخستین آثار ترجمه‌شده شکسپیر به فارسی بوده‌اند.

رئیس انجمن ایرانشناسی، چاپ پنج حکایت از شکسپیر توسط علی اصغر حکمت، سرایش زهره و منوچهر توسط ایرج میرزا بر اساس بخشی از ونوس و آدونیس و نیز انتشار منتخبی از آثار شکسپیر در مجله بهار توسط یوسف اعتصامی (پدر پروین اعتصامی) را از جمله دیگر تلاش‌های اولیه برای شناساندن این شاعر و نمایشنامه‌نویس برجسته در ایران دانست.

جعفری دهقی همچنین مطالعات مرتبط با شکسپیر در ایران را مرور کرد و گفت: اینگونه پژوهش‌ها را می‌توان به دو گروه کلی ترجمه و قیاس تقسیم کرد.

وی افزود: کتاب «شکسپیر، ایران و غرب»، تالیف سیروس غنی، یکی از آثار ارزشمند درباره این شاعر غربی است و در آن، به سابقه آشنایی شکسپیر با ایران و ایرانیان نیز پرداخته شده است. این شناخت عمدتا به واسطه آثار سیاحان انگلیسی که در دوره صفویان به ایران آمد و شد داشتند، صورت گرفته است.

رئیس انجمن ایرانشناسی، تاکید کرد: هم با توجه به تلمیح‌هایی که شکسپیر در آثارش به فرهنگ ایرانی داشته است و هم با مقایسه شعرها و نمایشنامه‌های وی با برخی آثار ادبیات فارسی، می‌توان به شناخت او از فرهنگ و ادب ایران پی برد.

این استاد دانشگاه درباره پژوهش‌هایی که با موضوع قیاس میان آثار ایرانی و آثار شکسپیر انجام شده است نیز گفت: پژوهش‌هایی درباره شباهت خسرو و شیرین با رومئو و ژولیت، بیژن و منیژه با رومئو و ژولیت، مقایسه فریدون با لیرشاه، مقایسه بهرام چوبین با مَکبِث و مقایسه سودابه با لیدی مَکبِث انجام شده است.

وی مقاله مصطفی حسینی درباره تلمیحات شکسپیر به فرهنگ و تاریخ ایران را شایان توجه و مطالعه دانست.

شکسپیر و نیما یوشیج، متفاوت و مشابه

امید طبیب زاده، استاد دانشگاه و مترجم منظومه ونوس و آدونیس به فارسی، در نشست نقد و بررسی این کتاب، گفت که به دو شاعر، بسیار علاقمند بوده است؛ یکی شکسپیر و دیگری نیما یوشیج.

به گفته طبیب‌زاده، این دو شاعر، از جهاتی، بسیار با یکدیگر متفاوت بوده‌اند؛ از جمله اینکه نیما فردی منزوی، کناره‌گیر و بسیار جدی در کار بود که حتی معاش خود را فدای شعر کرد. در مقابل، شکسپیر فردی عشرت‌طلب، اهل گفت‌وگو و اهل پول درآوردن و صله گرفتن بود.

وی ادامه داد: با این همه، نیما و شکسپیر، هر دو در دوره‌هایی زندگی می‌کردند که فاش سخن گفتن، کاری بسیار دشوار و خطرناک بود. اما هر دو شاعر، اگر فرصتی می‌یافتند هرآنچه در دل داشتند را بیان می‌کردند. همچنین هر دو شاعر، تحت تاثیر شرایط زمان خویش شعر سروده‌اند و بسیار به استعاره و استفاده از تصویرسازی‌های ادبی، تسلط داشتند.

این استاد دانشگاه گفت: اگرچه دوران جفری چاسر، شاعر انگلیسی قرن چهاردهم را مبداء زبان انگلیسی مدرن می‌دانند، اما پیکره اصلی انگلیسی مدرن، در آثار شکسپیر است؛ به‌طوری که کلیات شکسپیر و کتاب مقدس جیمز که پس از او ترجمه شد را می‌توان مادر زبان انگلیسی امروز دانست.

طبیب‌زاده تاکید کرد که هنگام ترجمه شعر، وزن و قافیه و جناس‌ها از بین‌ می‌رود و این موضوع، در مورد ترجمه او نیز صادق است؛ با این حال، می‌توان معنا را تا اندازه زیادی انتقال داد.

ابوالفضل حری، استاد دانشگاه، در نشست یادشده، به بررسی ترجمه آرایه‌های ادبی در ترجمه طبیب‌زاده پرداخت و این کار را از نظر فن ترجمه، تحسین‌برانگیز دانست.

وی البته یادآور شد که در ترجمه آرایه‌های ادبی، موسیقی شعر از بین می‌رود، اما معنا را می‌توان برگرداند.

این استاد دانشگاه گفت: اساس ونوس و آدونیس، بر تشبیه و استعاره بنا شده و ترجمه آن، کار دشواری است. آقای طبیب‌زاده با توجه به اینکه زبانشناس هستند، توانسته‌اند از عهده این کار به‌خوبی برآیند.

حرّی سپس فهرستی از تشبیه‌ها، استعاره‌ها، تکرارها و آرایه‌های دیگری که در این اثر به کار رفته است را برشمرد.

وی منظومه ونوس و آدونیس را از این نظر دارای اهمیت دانست که شکسپیر با این منظومه به شهرت رسید.

کامیار عابدی، پژوهشگر، نیز در این نشست، آثار طبیب‌زاده را مرور کرد و گفت: ایشان در ترجمه نثرهای ادبی، از نثر معیار با گرایش ملایم به عبارات ادبی استفاده می‌کند و این امر، مطالعه و درک آثار ترجمه‌شده او را آسان کرده است.

به گفته عابدی، طبیب‌زاده در ترجمه‌هایش، میان ادبیات و زبانشناسی، پل زده است.

این پژوهشگر، مقدمه ارزشمند ونوس و آدونیس، زیرنویس‌های تشریحی و ذکر دقیق منابع و ماخذها را از ویژگی‌های بارز مترجم دانست.

وی با اشاره به نظر طبیب‌زاده مبنی بر اینکه احتمالا ایرج میرزا از منابع فرانسوی نیز برای شناخت ونوس و آدونیس استفاده کرده است، گفت: این احتمال هم شایان بررسی است که شاید احمد بهمن‌یار در شناخت ایرج میرزا با این منظومه، موثر بوده باشد.

نشست نقد و بررسی ترجمه ونوس و آدونیس، با حضور جمعی از پژوهشگران و به همت انجمن ایرانشناسی، موسسه فرهنگی هنری سپندار جاودان خرد و انتشارات نیلوفر، عصر چهارشنبه در تهران برگزار شد.