استاد گروه فارسی دانشگاه جواهر لهل نهرو در جمع اساتید و دانشجویان، خوشنویسان و طلاب دینی مدارس اسلامی دهلی از وجود قدیمی‌ترین نمونه خطاطی اسلامی به خط ثلث در مسجد قوۃ الاسلام واقع در قطب منار دهلی‌نو خبر داد.

 

به گزارش روابط عمومی بنیاد سعدی، نشست «بررسی نسبت خوشنویسی با فرهنگ و ادب فارسی و اردو» با حضور اساتید و دانشجویان کالج هنر دانشگاه دهلی، هنر پژوهان خوشنویسی اردو آکادمی و طلاب دینی برخی مدارس اسلامی دهلی در محل رایزنی فرهنگی کشورمان برگزار شد.

در این برنامه، محمدعلی ربانی، رایزن فرهنگی ایران در دهلی‌نو، احسان‌الله شکراللهی، مدیر مرکز تحقیقات فارسی، مسعود ربانی، خطاط ایرانی، مشتاق احمد و اکرام الله، دو تن از اساتید خوشنویسی هند و اخلاق آهن، استاد گروه فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو پیرامون ویژگی‌های هنر خوشنویسی و تأثیر متقابل آن در فرهنگ و ادب فارسی و اردو سخنرانی کردند.

هنر خوشنویسی؛ نمونه بارزی از هنر اسلامی معناگرا

محمدعلی ربانی در سخنان خود، ضمن تشریح جایگاه هنر در دو نگاه غربی و شرقی اظهار کرد: هنر همزاد آدمی است و از دیرباز درباره چیستی و کارکردهای آن نظریه‌های مختلفی وجود داشته است. در فلسفه یونان و در نگاه افلاطون، هنر صرفاً یک تکنیک و فن و برداشت خیالی از پدیده‌ها و محیط اطراف تلقی شده و پایین ترین تأثیر در معرفت داشته و هنرمند در آرمانشهر افلاطونی جایگاهی نداشته است.

رایزن فرهنگی کشورمان در دهلی‌نو افزود: در نگاه شرقی به ویژه ایران و هند، هنر ارتباط تنگاتنگی با دین داشته و امری معنوی تفسیر می‌شد.

وی با تشریح جایگاه هنر در اسلام خاطرنشان کرد: در اندیشه اسلامی، خداوند مظهر و خالق زیبایی‌ها است و هنر نیز، تجلی تناسب‌های موزون در تصویرسازی‌های عقلی و شهودی است و می‌تواند در مسیر کمال معنوی بشر تعریف شود.

ربانی هنر خوشنویسی را نمونه بارزی از هنر اسلامی معناگرا خواند که به دلیل ارتباط تنگاتنگش با قرآن و ادبیات، عمدتاً رسالت نشر ارزش‌های اخلاقی و معنوی را با بهره گیری از هنر برعهده داشته است.

 

شکراللهی با طرح این سوال که خوشنویسی علم است یا هنر؟ گفت: پلوتو در تعریف هفت مورد هنر از خوشنویسی سخنی نگفته است، ولی ما خوشنوسی را هم علم می‌دانیم و هم هنر چرا که قبل از انجام خوشنویسی ما باید مطالب زیادی درباره آن بدانیم و خوشنویسی هنر است زیرا زیبایی‌ها را می‌جوید.

مدیر مرکز تحقیقات فارسی تأکید کرد: هنر خوشنویسی در طول تاریخ ۱۴۰۰ ساله خود منعکس کننده عالی‌ترین وجوه اندیشه و ابعاد معنوی بشری بوده است.

وی در ادامه به سیر تحول هنر خوشنویسی و رابطه آن با فرهنگ و تمدن ایرانی اسلامی پرداخت.

اخلاق آهن در سخنان خود با تأکید بر اینکه خط رابطه عمیقی با تمدن بشری دارد، به تاریخچه مختصر خطاطی پرداخت و گفت: قزوین یکی از مراکز مهم خوشنویسی در ایران است و میر داماد نیز یکی از خطاطان مشهور ایران است و در زمان همایون، هنر خطاطی در هند رونق گرفت چرا که همایون مدتی در شهر قزوین به فراگیری هنر خوشنویسی پرداخته بود و پسرش اکبر نیز مرکز دار الترجمه تأسیس کرد و تهذیب کاری و خطاطی آن را هنرمندان هندی انجام دادند که نسخه‌های آن امروز هم در کتابخانه‌های هند موجود است.

استاد گروه فارسی دانشگاه جواهر لعل نهرو مطرح کرد: قدیمی‌ترین نمونه خطاطی اسلامی در مسجد قوۃ الاسلام واقع در قطب منار دهلی‌نو وجود دارد که به خط ثلث است.

وی در بخش دیگری از سخنان خود، گفت: مناطق مختلف هند در رونق خطاطی نقش داشته‌اند و سبک آنها نیز مشهور شده است مانند خط بیهاری و یا خانقاه‌هایی که سبک ویژه خود را ایجاد کردند که به نام آنها مشهور است.

این استاد زبان فارسی افزود: شاهزاده‌های تیموری خوشنویسان ماهری بودند و این امر در رونق هنر خوشنویسی در هند مؤثر بوده است.

خط نستعلیق ویژه ایرانیان است

مشتاق احمد، خوشنویس هندی نیز از دیگر سخنرانان این نشست بود. وی اظهار کرد: خط نستعلیق ویژه ایرانیان است که در هند نیز همین شیوه آموزش داده می‌شود.

مسعود ربانی، خطاط ایرانی در سخنرانی خود، عشق را موهبت الاهی خواند که هنر مولود آن است. وی با تأکید بر اینکه خط نستعلیق شناسنامه هنری ایران است، به تاریخچه مختصر خط نستعلیق در ایران پرداخت.

این استاد خط اظهار کرد: در قرن هشتم، خط نستعلیق به دو سبک در ایران نگارش می‌شد. خط اظهر یا جعفر و دیگری شیوه خاندان عبدالرحمن خوارزمی. شیوه اظهر شیوه دلچسب و زیبایی بود و به دست سلطان علی مشهدی پیرایش شد. شیوه جعفر را به عنوان نستعلیق شرقی می‌شناسند و شیوه خوارزمی بیشتر در جنوب ایران مستعمل است و به آن شیوه غربی می‌گویند که به تدریج جایگاه خود را از دست داد و مفقود شد.

وی ادامه داد: شیوه خوارزمی در آثار خوشنویسان هند، پاکستان و افغانستان دیده می‌شود. در ایران شیوه شرقی یا جعفر دنبال شد. میرعماد نقش مهمی در رونق خط نستعلیق داشت و امروزه نیز سرمشق خطاطان است.

در بخش پایانی برنامه، مسعود ربانی و شکراللهی به همراه دو تن از اساتید خوشنویسی هندی به آموزش خوشنویسی به علاقه‌مندان پرداختند و نمونه‌های از خط خود را به نمایش گذاشتند.