نشست «توسعه فرامرزی زبان فارسی و مسئولیت اجتماعی ملی» با حضور استادان زبان و ادبیات فارسی و رایزن سابق فرهنگی ایران در روسیه در سرای ملل سی و سومین نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

به گزارش رسانه زبان و نوآوری از روابط عمومی بنیاد سعدی، این نشست با اجرای زهرا عامری کارشناس معاونت امور بین‌الملل در بنیاد سعدی و با حضور مهدی محمدی، استاد زبان و ادبیات فارسی و منتقد ادبی، حسن ذوالفقاری، استاد زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس و استاد اعزامی به کشور چین و قهرمان سلیمانی، رایزن سابق فرهنگی ایران در روسیه در سرای ملل برگزار شد.

 

 

تنها با کمک «کلمه» با جهان فرهنگی ارتباط برقرار می‌کنیم
در ابتدای این نشست، قهرمان سلیمانی، رایزن سابق فرهنگی ایران در روسیه درباره زبان فارسی گفت: در میان عناصر مهم هویت ساز اعم از خون، نژاد و جغرافیا، زبان و فرهنگ، برای ما ایرانیان زبان فارسی هویت بخش است.

سلیمانی با بیان اینکه برای ما که ملت چند فرهنگی هستیم، زبان فارسی اهمیت بسیاری دارد و بن‌مایه‌های این بحث از زبان اساطیر ما آغاز می‌شود، گفت: ما با کلمه زنده هستیم و زندگی می‌کنیم و امروز اگر بخواهیم با جهان فرهنگی ارتباط برقرار کنیم، از راه کلمه می‌توانیم.

وی با بیان مثالی درباره اهمیت استفاده از جملات در تحولات اجتماعی افزود: اتفاقی در دانشگاه کابل موجب کشته شدن تعدادی از افغانستانی‌ها شد و فقط چند کلمه موجب ایجاد یک پل ارتباطی ما با آن سوی مرزها بود و آن «جان پدر کجاستی؟» بود و زبان چنین نقشی در تعیین هویت ما دارد.

قهرمان سلیمانی خاطرنشان کرد: بسته به اینکه چه میزان خلاقیت و آفرینش در یک زبان صورت می‌گیرد و چقدر تولید علم با آن زبان اتفاق میفتد، ارزش یک زبان تعیین می‌شود و چنین زبانی می‌تواند ارزش‌های ملی زمان خود را نمایندگی کند.

وی با اشاره به سهم زبان فارسی در تولید فرهنگ و علم یادآوری کرد: هرچقدر سهم زبان ما در فرهنگ و علم بیشتر باشد، قدرت ما هم در این زمینه افزایش می‌یابد؛ آنچنان که قدرت زبان انگلیسی به دلیل استفاده بسیاری از مقالات از این زبان بیشتر از قبل شده است.

رایزن سابق فرهنگی ایران در روسیه با اشاره به اینکه زبان ایران، افغانستان و تاجیکستان در اطراف ما فارسی است، بیان کرد: وظیفه ما به عنوان ادیب و نویسنده این است که در این جغرافیای پیوند دهنده باید باید بستری وجود داشته باشد که بتوانیم از لحاظ فرهنگی دادوستد داشته باشیم.

وی با بیان اینکه متأسفانه در داخل اقلیم فرهنگی خود داد و ستد چندانی با یکدیگر نداریم، افزود: وظیفه ملی ما تقویت این داد و ستدهاست، اما نویسندگان و شاعران ما به زحمت یکدیگر را می‌بینند و ناشرانی با شبکه توزیع مناسب در خارج از کشور نداریم و فاصله‌های ما با هم خیلی زیاد است و نتوانستیم بستر فرهنگی مناسبی به وجود بیاوریم و این جغرافیای مشترک را به یکدیگر پیوند بزنیم.

وی با اشاره به نقایص آموزش زبان فارسی در سطح ملی توضیح داد: کتاب‌های درسی ما فاقد جنبه‌های خلاقه است و کمتر ارزش‌های بزرگ ادبی و هنری ایران را بازتاب می‌دهد.

سلیمانی افزود: این کتاب‌ها نتوانستند نسل جدید را با گذشته ادبی و هنری ما پیوند دهند و این وظیفه‌ای است که دستگاه‌های رسمی آموزش به عهده دارند.

وی با اشاره به نکته دیگری که درباره کتاب‌های درسی می‌توان گفت، ادامه داد: در این کتاب‌های شکسته، بسته، روح اقلیم فرهنگی ما تجلی نیافته است. متأسفانه وقتی مرزها هویت فرهنگی ما را تعیین کرد، بین خودمان و آنچه در اطرافمان می‌گذرد، خط کشیدیم.

 

قوت زبان ما به ادبیات است

در ادامه، حسن ذوالفقاری، استاد زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به این پرسش که مسئولیت فنی و اجتماعی ما در حوزه آموزش زبان فارسی چیست، گفت: ما موظف به حفظ و نگهداری از زبان فارسی هستیم. در قانون اساسی به عنوان سند هویتی ما، زبان فارسی را زبان رسمی و آموزشی می‌دانند و همچنین در اسناد بالادستی و چشم انداز، سند تحول آموزش و پرورش نزدیک ۲۱ سند برای به‌کارگیری زبان فارسی داریم، اما عملاً کاری انجام نمی‌دهند.

این استاد زبان فارسی خاطرنشان کرد: حدود ۵۰ کرسی زبان فارسی در خارج از کشور داریم که از ایران هدایت می‌شوند، اما بعضی از این کرسی‌ها با وجود زحماتی که برای آن‌ها کشیده می‌شود، خالی هستند و تعطیل شدند و ما می‌دانیم چقدر زمان صرف تأسیس این کرسی‌ها می‌شود.

ذوالفقاری تصریح کرد: قوت زبان فارسی به ادبیات است و این دلیل مهمی برای مسئولیت اجتماعی ما محسوب می‌شود. مردم جهان هم خیلی علاقه‌مند به زبان و ادبیات جهانی و شاعران ما نظیر حافظ، سعدی و مولوی هستند و بسیاری از استادان و شرق شناسان می‌خواهند زبان فارسی یاد بگیرند.

این استاد دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه گویشوران زبان فارسی کم نیستند و حداقل زبان دو کشور تاجیکستان و افغانستان با ما مشترک است، افزود: با وجود اینکه قدیمی‌ترین دستور زبان فارسی را یک چینی نوشته است و کتیبه‌های فارسی در مناطق چینی زبان رواج یافته، متأسفانه نتوانستیم ارتباط خوبی میان جمعیت‌های زبانی برقرار کنیم.

ذوالفقاری درباره وجود آثار موجود در حوزه زبان فارسی گفت: آثار موجود فراتر از حوزه زبانی است و بیش از یک میلیون نسخه خطی و چند هزار شاعر و ۳۰۰ تذکره داریم، اما هنوز موفق به چاپ بسیاری از این آثار نشدیم و همه این‌ها سهم ما را به‌عنوان ایرانی فارسی زبان بیشتر می‌کند.

وی با اشاره به اینکه تألیف کتا‌ب‌های درسی دهه ۷۰ را به عهده داشته است، درباره وضعیت کتاب‌های درسی فعلی گفت: در سال‌های اخیر اکثر کتاب‌های ادبی، بیشتر دینی یا سیاسی شدند. این نشان می‌دهد در جنبه فردی و اجتماعی کم کاری کردیم و جدا از این موضوع تعطیلی کرسی‌های زبان فارسی بدترین ضربه را به زبان فارسی می‌زند.

این استاد زبان فارسی با بیان اینکه هرکدام از استادان پس از بازگشت تبدیل به یک رایزن فرهنگی می‌شوند، افزود: در حال حاضر در مصر، افغانستان، سوریه و پاکستان استاد داریم که خیلی رابطه عمیقی با ما دارند.

وی با اشاره به مشکلات زبان فارسی در حوزه فضای مجازی گفت: زبان فارسی در فضای مجازی مشکلات بسیاری دارد؛ یعنی در حوزه خط، نوشتار و واژگان دچار نوعی پریشانی هستیم و وجود واژگان بیگانه و نوع گفتار در فضای مجازی نوعی ولنگاری ایجاد کرده است.

ذوالفقاری با ارائه چند راهکار برای افزایش قدرت و قوت زبانی تشریح کرد: آنچه موجب قوت زبانی افراد می‌شود، خواندن است که حتی با خواندن و مطالعه بیشتر مشکلات اجتماعی حل می‌شود و حتی درست نویسی از راه خواندن برطرف می‌شود. پس، اولین توصیه ما برای برطرف کردن ضعف زبانی، کتاب خواندن است.

استاد زبان فارسی دانشگاه تربیت مدرس یادآوری کرد: آخرین سنگری که تغییر می‌کند و فتح می‌شود، زبان است. بنابراین، در این دوره و زمانه نیازمند حفظ زبان فارسی هستیم و هیچ‌گاه نباید زبان مادری را به بهانه حفظ زبان ملی تضعیف کنیم و هر زبانی اعم از عربی و انگلیسی باید سر جای خودش باشد و نباید بر دیگری سیطره داشته باشد.

 ‌‌

هرچقدر از زبان فارسی دور شویم، از تئوری زندگی دور می‌شویم

در ادامه، مهدی محمدی، استاد زبان و ادبیات فارسی و منتقد ادبی، درباره نقش زبان فارسی گفت: اولین مخلوق خداوند زبان است و تمام خلقت ما به زبان وابسته است. وقتی ۳۰ سال پیش سوم دبیرستان بودیم شعر قوی منوچهری «سر از البرز بر زد قرص خورشید / چو خون‌آلوده دزدی سر ز مکمن» را می‌خواندیم، اما امروز قدرت یک شاعر را در کتاب درسی ادبیات فارسی برای تصویرسازی فراموش کردیم و تنها مفاهیم ارزشی را بدون توجه به ارزش‌های زبانی بیان می‌کنیم.

وی با بیان اینکه زبان ما از چند جنبه اهمیت دارد و یک جنبه آن ملی و رسمی بودن آن است، افزود: همان طور که آقای دکتر گفتند ما چند کشور در حیطه زبان فارسی داریم و به همین جهت از لحاظ فرهنگی به زبان فارسی نیازمند هستیم.

این منتقد ادبی خاطرنشان کرد: آنچه موجب افزایش اهمیت زبان فارسی می‌شود، اندیشه‌ای است که پشت آن پنهان است. چندین هزار سال پیش ما کتاب‌هایی مانند کلیله و دمنه و قابوس نامه داشتیم که فن کشورداری و سیاست را می‌آموختند که امروز نیازمند است سیاستمداران این کتاب‌ها را بیاموزند.

وی با بیان اینکه اهمیت زبان فارسی استفاده از واژگانی است که در کتاب‌های ادبیات وجود دارد، افزود: ما کتاب‌هایی مانند حافظ، مولوی و سعدی داریم و تا زمانی که از این کتاب‌ها استفاده می‌شود، زبان فارسی پابرجا می‌ماند و متأسفانه هنوز فارغ التحصیلان زبان و ادبیات فارسی ما نمی‌توانند یک متن از خاقانی بخوانند.

محمدی افزود: کتبی که امروز درباره زبان و ادبیات فارسی تدریس می شود، از تمام این کتب و اشعار تهی شده است و شاید حتی در آینده دانش آموزان نتوانند در آینده یک متن ساده را بخوانند.

وی با بیان اینکه فضای مجازی ما را از یکدیگر دور کرده است، گفت: بعضی، کتاب‌هایی می‌خوانند که بیشتر ترجمه است و معتقدم هرچقدر از هنر زبان فارسی دور شویم، از تئوری‌های زندگی دور می‌شویم، چون این کتاب‌های ادبیات فارسی برای زندگی انسان‌ها نوشته شده است.