محمدرضا رضوی، عضو هیئت‌علمی و مدرس پژوهشکدۀ مطالعات اصطلاح‌شناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و مجری طرح بررسی واژه‌های بیگانۀ کتاب‌های درسی گفت: با اینکه در سال‌های گذشته توجه مؤلفان کتاب‌های درسی به واژه‌های مصوّب فرهنگستان افزایش یافته ولی هنوز باید تلاش جدی‌تری در این زمینه انجام شود.

محمدرضا رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) دربارۀ طرح بررسی واژه‌های بیگانه در کتاب‌های درسی مدارس توضیح داد: این طرح در گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی در سال ۱۴۰۱ به پایان رسید و گزارش پنجم طرح نیز منتشر شد. این طرح با پشتیبانی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران کشور اجرا شده بود.

مدرس پژوهشکدۀ مطالعات اصطلاح‌شناسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی تأکید کرد: این طرح بر اساس سه پرسش اصلی شکل گرفته است: نخست اینکه مفهوم واژۀ بیگانه چیست و اساساً یک واژۀ بیگانه چه ویژگی‌های زبان‌شناختی‌ای دارد؛ دوم اینکه چه تعداد واژۀ بیگانه در کتاب‌های آموزشی مدارس ما وجود دارد؛ و سوم آیا کاربرد واژۀ بیگانه نسبت به واژۀ معادل فارسی آن در اولویت بوده است یا در چه حوزه‌هایی بیشتر واژۀ بیگانه نسبت به واژه فارسی به کار رفته است؟

وی دربارۀ اهمیت این طرح توضیح داد: اهمیت این طرح از آن جهت است که براساس اصل پانزدهم قانون اساسی کشور، زبان فارسی، زبان رسمی آموزش است و حفظ زبان فارسی در اولویت است همچنین کاربرد واژۀ بیگانه، در صورت وجود واژۀ برابر فارسی، با وجود قانون منع کاربرد واژه‌های بیگانه جای تأمل دارد و نشان‌دهندۀ گونه‌ای ناسازگاری در این حوزه است.

مجری طرح بررسی واژه‌های بیگانه در کتاب‌های درسی مدارس گفت: این طرح را ابتدا معاون گروه واژه‌گزینی، خانم نسرین پرویزی، به من به عنوان مجری پیشنهاد کرد و با همکاری ۳۰ تن از پژوهشگران گروه واژه‌گزینی انجام شد. در مجموع ۱۹۱ کتاب درسی از مقاطع دوم و سوم متوسطۀ هنرستان در ۱۶ حوزۀ موضوعی تخصصی بررسی شده که برخی از آن حوزه‌ها شامل الکترونیک، تربیت بدنی، حسابداری، زیست‌شناسی، مهندسی ساختمان، گرافیک، مکانیک، کشاورزی و تغذیه و فیزیک است. روش ما در این بررسی ابتدا توجه به این نکته بود که آیا واژة بیگانه در کتاب‌های درسی به کار رفته است یا خیر و اگر به کار رفته است آیا فرهنگستان واژۀ برابری برای آن تصویب کرده است؟ و در صورت وجود واژۀ مصوب آیا در مواردی واژۀ فارسی دیگری غیر از آن نیز در کتاب‌های درسی آمده است؟ همچنین در صورت نبود واژۀ مصوب آیا در کتاب‌های درسی واژۀ بیگانه بر واژۀ فارسی رجحان داشته است یا خیر؟

وی در بیان نتیجه این طرح عنوان کرد: ۶۳.۲ درصد از واژه‌های فارسی به کار رفته در کتاب‌های درسی واژه‌هایی هستند که فرهنگستان به آن‌ها نپرداخته است و به اصطلاح مصوّبی برای آنها ندارد. ۲۱.۲ درصد از واژه‌های به کار رفته در کتاب‌های درسی واژه‌های بیگانه‌ای بودند که فرهنگستان برای آن‌ها مصوبی نداشته است و به اصطلاح در فرهنگستان بررسی نشده‌اند. ۹ درصد از واژه‌های به کار رفته در حوزه‌های بررسی‌شده در کتاب‌های درسی با مصوّبات فرهنگستان منطبق بوده‌اند یعنی به عنوان نمونه کلمۀ «چیدمان» که فرهنگستان مصوّب کرده است در کتاب‌های درسی هم «چیدمان» به کار رفته است. ۵٫۲ درصد نیز واژه‌هایی است که با وجود برابر مصوّب، مؤلفان واژه‌های فارسی دیگری را برگزیده‌اند، مانند «رسانا» و «فروسرخ» که به جای آن‌ها «هادی» و «مادون‌قرمز» به کار رفته است. ۱٫۱ درصد نیز واژگانی است که با وجود واژۀ مصوب، مؤلفان همچنان از معادل انگلیسی آن‌ها استفاده کرده‌اند، مانند «عدسی»، «واسنجی» و «گزینگان» که به جای آن‌ها «لنز»، «کالیبراسیون» و «منو» به کار رفته است.

این پژوهشگر با بیان اینکه در سال‌های گذشته توجه مؤلفان کتاب‌های درسی به واژه‌های مصوّب فرهنگستان افزایش یافته ولی هنوز باید تلاش جدی‌تری در این حوزه انجام شود، افزود: نتایج کلی طرح نشان می‌دهد که به طور کلی ۱۸.۴ درصد از اصطلاحات مصوب فرهنگستان در کتاب‌های درسی مدارس در رشته‌های بررسی شده به کار رفته است. همچنین ۶۳.۲ درصد از واژه‌هایی که در کتاب‌های درسی وجود دارند در فرهنگستان معادل مصوبی ندارد اما مؤلفان کتاب‌ها به جای آن‌ها واژه‌ای فارسی را به کار برده‌اند و آن را بر واژۀ بیگانه ترجیح داده‌اند.

وی پیشنهاد کرد که پژوهش‌هایی مشابه در حوزه‌های موضوعی دیگر کتاب‌های درسی مانند کتاب‌های علوم انسانی و اجتماعی انجام شود تا بتوان به وضعیت کلی زبانی_واژگانی کتاب‌های درسی دید یکپارچه و عمیق‌تری پیدا کرد.