تسلط بی‌نظیر بختیار بر فرهنگ و ادب ایران، ادبیات عرب، فرهنگ و ادبیات چین
مظفر بختیار زاده ۲۸ آذر ۱۳۲۲ و درگذشته ۲۳ مرداد ۱۳۹۴، استاد دانشگاه تهران، ایران‌شناس، فرهنگ‌شناس، فارسی‌پژوه، نسخه‌شناس و مترجم بود. به مناسبت سالروز درگذشتش بخشی از مقدمه و زندگی‌نامه کتاب «نامه بختیار» به کوشش حمید رضایی را برگزیدیم تا یادی از این چهره مطرح ایران‌شناسی کرده باشیم.
سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا): بیست و سوم مرداد ماه برابر با سالروز درگذشت دکتر مظفر بختیار، استاد دانشگاه تهران و ایران‌شناس است. سالروز درگذشت این چهره مطرح چین‌شناس فرصتی است تا هم از او یاد کنیم و هم آنچه از او برجا مانده بیشتر بشناسیم. یکی از کتاب‌هایی که گام‌های خوبی برای معرفی فعالیت‌های پژوهشی مظفر بختیار برداشت، کتاب «نامه بختیار؛ مقالات، ترجمه‌ها و یادداشت‌های دکتر مظفر بختیار» به کوشش حمید رضایی در انتشارات بنیاد محمود افشار به چاپ رسیده است. آنچه در گزارش زیر آمده، بخشی از مقدمه و زندگی‌نامه استاد مطرح دانشگاه تهران است؛ یادش مانا و روانش شاد.
دکتر مظفر بختیار ورای برتری در فضل و دانش در زمره استادانی به شمار می‌رفت که در منش و اخلاق نیز یگانه بود. توأم شدن اخلاق و علم از او شخصیتی برجسته ساخته بود. آگاهی و تسلط بی‌نظیر او بر غالب حوزه‌های فرهنگ و ادب ایران، ادبیات عرب و فرهنگ و ادبیات چین و نیز اطلاعات گسترده وی از برخی دقائق هنرها و فنون مختلف مانند نگارگری، عکاسی، کاغذسازی، صحافی، صنعت چاپ و به ویژه خوشنویسی چنان بود که متخصصان و اهل فن را نیز به اعجاب وا می‌داشت. این آگاهی‌ها و اطلاعات در آثار مختلف انتشار یافته او به روشنی دیده می‌شود و البته بخش عمده‌ای از آن هنوز به چاپ نرسیده است.
بیان اهمیت و اعتبار آثاری چون «پل فیروزه»، «مرقع نی‌نامه جامی» و «میرزا غلامرضا اصفهانی» و بررسی نامه نسخه‌های خطی فارسی در چین که نشان‌دهنده این تسلط و اشراف است در این مختصر نمی‌گنجد؛ اما درباره پژوهش‌های گرد آمده در این مجموعه باید گفت برخی از این مقالات رساله‌ای مستوفی و کامل در حوزه خود محسوب می‌شود؛ مانند زندگانی استاد مؤیدالدین طغرانی اصفهانی که محققانه‌ترین و مفصل‌ترین تحقیق در این زمینه است و نیز مقاله شکسته‌نویسی و شکسته‌خوانی که در آموزش، فراگیری و شیوه نقد خط شکسته از آثار مهم است و حاوی نکات و اطلاعات ارزشمندی است یا مقدمه تاریخ ایل بختیاری که با همه اختصار و کوتاهی راهگشای بسیاری از تحقیقات و پژوهش‌ها در حوزه فرهنگ و ادبیات بختیاری و از نخستین تحقیقات علمی در این زمینه است.
جمع‌آوری مجموعه مقالات و یادداشت‌های استاد از سال 1379 و از همان نخستین دیدار با ایشان آغاز شد و به تناوب تا پایان تحصیل من در دانشگاه تهران ادامه یافت. طی سال‌های مختلف نسخه‌هایی از آثار و تألیفاتش به ویژه آنچه در خارج از ایران منتشر شده بود در اختیارم قرار گرفت. از همین رو فهرستی که از تألیفات استاد در ابتدای مجموعه آمده است دربر دارنده همه تألیفات فارسی، عربی، انگلیسی، چینی، اویغوری و نیز ترجمه‌ها، یادداشت‌ها، سخنرانی‌ها و گفت‌وگوهاست. این مجموعه در هشت بخش تنظیم شده است. بخش نخست رسائل کهن، بخش دوم تحقیقات ادبی و تاریخی، بخش سوم کتاب‌آرایی، بخش چهارم ترجمه‌ها، بخش پنجم وفیات، بخش ششم پیش‌گفتارها، بخش هفتم کتابشناسی و معرفی کتاب و بخش هشتم گفت‌وگوها.
مظفر بختیار، ادیب، محقق، مصحح، هنرشناس، ایران‌شناس و چین‌شناسی برجسته در آذر 1324 خورشیدی در اصفهان متولد شد. پدرش منوچهرخان بختیار و مادرش مهین‌دخت بختیار بود. از سوی پدر نواده فتحعلی‌خان سردار معظم بختیاری فرزند لطفعلی‌خان امیرمفخم و بی‌بی کوکب بختیار دختر نصیرخان سردار جنگ و از سوی مادر نواده دوست محمدخان معیرالممالک و میرزاحسن مستوفی‌الممالک بود. عمارت پدری او در روستای درک در چهار محال بختیاری قرار داشت. این بنا مدت دو سال محل اقامت علامه علی‌اکبر دهخدا بود. علامه با استفاده از کتابخانه همین عمارت، اولین یادداشت‌های لغت‌نامه را فراهم آورد.
مظفر بختیار تحصیلات مقدماتی را در مدارس بهشت‌آئین، پهلوی و دبیرستان سعدی، ادب و هراتی اصفهان گذراند. در کودکی به دلیل دلبستگی پدر به هنر، با نقاشی، خوشنویسی و موسیقی آشنا و دمساز شد و البته وجود محافل مرتب ادبی که در منزل‌شان تشکیل می‌شد، از مایه‌های عمده پرورش ذوق هنری او بود. در این محافل هنرمندانی چون استاد جلیل شهناز، استاد حسن کسائی، استاد سارنگ و نقاشانی چون جواد رستم، عباس پورصفا و عیسی بهادری شرکت می‌جستند. همچنین استادان دیگری نیز مانند عبدالعلی‌خان برومند، عباس اقبال، سعید نفیسی، محمود فرشچیان و رضا بهشتی هر از چندی در آن حضور می‌یافتند.
بختیار در سال 1341 خورشیدی در رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران پذیرفته شد و علاوه بر تحصیل در این رشته، در کلاس‌های دانشکده علوم معقول و منقول نیز حضور یافت و از محضر استادانی چون دکتر سید حسین نصر، دکتر امیرحسین یزگردی، استاد مجتبی مینوی، سیدهادی سینا، سید حسن تقی‌زاده، و دکتر امیرحسین آریان‌پور بهره‌مند شد. در دانشکده ادبیات نیز تا سال 1345 در کلاس‌های استادانی چون عبدالحمید بدیع‌الزمانی، دکتر مهدی حمیدی، دکتر حسین خطیبی، دکتر پرویز ناتل خانلری، استاد ابراهیم پورداوود، استاد جلال‌الدین همایی، دکتر لطفعلی صورتگر و دیگران شرکت کرد. او علاوه بر این، برخی از متون عربی را نزد استاد محمدتقی جعفری مطالعه کرد و در حوزه کتابشناسی از محضر استاد احمد افشار شیرازی بهره‌ها برد.
او دوره کارشناسی را در خرداد 1345 به پایان رساند و تا شهریور سال 1347 به تحصیل در دوره کارشناسی ارشد پرداخت. او پس از گذراندن خدمت سربازی در سال 1350 در مقطع دکترا مشغول به تحصیل گردید که تا سال 1355 ادامه داشت. دکتر بختیار پس از ورود به دوره دکترا همزمان به عنوان مربی تمام وقت به استخدام دانشگاه تهران نیز درآمد و در دانشکده ادبیات به تدریس مشغول شد.در این دوره سردبیری نشریه ایران‌شناسی و مدیرت مجله معارف اسلامی را نیز به عهده داشت. او در فاصله سال‌های 1352 تا 1355 رئیس موسسه انتشارات دانشگاه تهران بود. پس از آن ریاست کتابخانه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران را به عهده گرفت.
مظفر بختیار در سال 1355 از رساله دکتری خود با عنوان «همبستگی‌های ادبیات فارسی و عربی در دوره سلجوقی» دفاع کرد. در سال 1356 برای نظارت برای بر انتشار کتاب ایران پل فیروزه به ایتالیا و فرانسه سفر کرد. او در سال 1361 ازدواج کرد. حاصل آن ازدواج دو فرزند به نام‌های «اورمزد» و «زروان» است. پس از آن برای مدت طولانی در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به تحقیق و پژوهش مشغول شد تا این که در سال 1369 برای مدت چهار ساله به چین رفت و در دانشگاه پکن به تدریس زبان فارسی و پژوهش حوزه چین‌شناسی پرداخت که حاصل آن آثار متعددی است که به صورت کتاب و مقاله به چاپ رسیده است. او در این دوره به عنوان استاد ممتاز دانشگاه پکن نیز برگزیده شد.
بختیار بعد از اتمام مأموریت چین، از سال 1377 مدت دو سال به تدریس زبان فارسی در دانشگاه هانکوک کره جنوبی نیز پرداخت. وی پس از بازگشت از سئول علاوه بر تدریس در دانشگاه تهران به تحقیق، پژوهش و انتشار آثارش مشغول بود و تدریس در دانشگاه را تا سال 1388 که بازنشسته شد، ادامه داد.
دکتر مظفر بختیار بیست و سوم مرداد سال 1394 در تهران وفات یافت و در مقبره خانوادگی خود را در بهشت زهرا به خاک سپرده شد.
نظرات (۰)