تاریخ‌نگاری فارسی در ایران میانه
کتاب «تاریخ‌نگاری فارسی در ایران میانه» پس از بیان مختصری توضیحی کارنامه علمی نویسندگان فصول و سخنانی درباره اهمیت و ضرورت تاریخ‌نگاری فارسی از حیث نسبت میان تاریخ و ادبیات؛ به حرفه مورخ، روند تکوین و تحول تاریخ‌نگاری در فارسی و در خاتمه ویژگی تاریخ‌نگاری و آثاری که در دوره مغول و تیموری به نگارش درآمده‌اند به تفصیل می‌پردازد.
ویژگی تاریخ‌نگاری و آثاری که در دوره مغول و تیموری به نگارش درآمد
کتاب «تاریخ‌نگاری فارسی در ایران میانه» نوشته گروه نویسندگان زیرنظر چارلز ملویل با ترجمه سید ابوالفضل رضوی، عضو هیت علمی دانشگاه خوارزمی از سوی انتشارات نگارستان اندیشه به چاپ رسیده است.
عناوین فصل‌های کتاب عبارتند از «تاریخ به مثابه ادبیات»، «حرفه مورخ»، «تکوین و تحول تاریخ‌نگاری فارسی»، «دوران مغول و تیموری، 1250».
چارلز ملویل در مقدمه خود می‌نویسد: «این جلد با عنوان تاریخ‌نگاری فارسی، به نگارش تاریخ به زبان فارسی توسط نویسندگانی می‌پردازد که هدف‌شان ثبت و روایت رخدادهای گذشته و رخدادهای زمان خویش بوده است، چنان‌که خواهیم دید، به طور کلی، در «رخدادهای» مرتبط با امور عمومی دولت، به عنوان بخشی از تاریخ جامعه اسلامی، یک سلسله خاص، یک حاکم، شهر یا ایالت در نظر گرفته می‌شوند. این جلد، تاریخ «سال‌نامه‌نویسی»ها را به عنوان نمونه یک سبک سنتی در ادبیات تاریخی تا زمان ظهور تدریجی اشکال «علمی»تر نزدیک به الگوی عالمانه غرب در حدود آغاز قرن بیستم را بررسی می‌کند. فصل‌های پایانی، تکوین و تحول این نوشته‌های تاریخی مدرن را نشان می‌دهد و بدین ترتیب اجازه می‌دهد تا بررسی کامل‌تر و به‌روزتری از تاریخ‌نگاری فارسی داشته باشیم و به نحو برجسته‌تری تقابل و تداوم میان الگوهای قدیمی‌تر و جدیدتر را به انجام رسانیم.»
جولی اسکات میثمی در فصل نخست «تاریخ به مثابه ادبیات» قصد دارد که نشان دهد نخست، چگونه تجزیه و تحلیل ادبی متون تاریخی با توجه به جزئیات سبک می‌تواند در جهت روشن کردن معنی مورد استفاده قرار گیرد. دوم این‌که متون تاریخی نمی‌تواند به سادگی به عنوان منابع داده‌های تاریخی مورد استفاده باشند، بلکه باید به عنوان متون ادبی مورد بررسی قرار گیرند. برای مورخان تجزیه و تحلیل ادبی می‌تواند معنایی ورای بیان محض رویدادها ارائه دهد و آنچه را که ورای رخدادهای صرف آمده است برملا کند و شاید آن ها را تشویق کند تا از مدل‌های ساده به عنوان (به عنوان مثال مدل دولت که در دوره مورد بحث وجود نداشت) دوری کنند.
در فصل «حرفه مورخ»، به طور مختصر، برخی از ابعاد ادبی و زیبایی شناسی واقعه‌نگاری‌ها و تواریخ مورد بحث در این جلد از قبیل، استفاده آنها ار زبان، نحوه تحقیق نیاز به آموزش و سرگرمی، تقویت سنت ادبی که خود بخشی از آن بودند و همین طور ارزش‌های محیطی که در آن خو گرفته بودند، بررسی می‌کند. در انجام این کار، همچنین لازم است که خود نویسندگان و مقبولیت آثار آنها مورد بررسی قرار بگیرند.
«آنچه ممکن است موجب تعجب شود چرایی پیدایش تاریخ‌نگاری فارسی است. در زمان پیدایش تاریخ‌نگاری فارسی، تاریخ‌نگاری عربی به بلوغ رسیده بود. تاریخ‌نگاری فارسی، معادل «تاریخ» ایران قبل از اسلام را شبیه‌سازی کرده بود، مجموعه اطلاعات نیمه افسانه‌ای درباره پادشاهان باستانی ایران که تشکیل دهنده آنچه بود برخی آن را تاریخ ملی ایران می‌نامند. به هیچ وجه روشن نیست که تاریخ‌نگاری فارسی به غیر از زبان نگارش، توانست خود را از قید قالب‌های پایه گذاری شده در تاریخ‌نگاری عربی برهاند. از آنجا که در طی این دوره آشنایی با زبان عربی به طور معمول از هر فرد تحصیل‌کرده‌ای انتظار می‌رفت، به نظر می‌رسد تا حدودی افرادی که تولید کننده و مصرف کننده ادبیات تاریخی بودند می‌توانستند به همان سهولت فارسی به عربی نیز این کار را انجام دهند (در واقع اغلب نیز چنین می‌کردند) جای تعجب ندارد که تا حد زیادی به مسائل حمایت، علایق شخصی نویسندگان و شرایط تاریخی وابسته است.» این سطور بخشی از مبحث مطرح شده در فصل سوم کتاب «تکوین و تحول تاریخ‌نگاری فارسی» است.
فصل پایانی که به تاریخ‌نگاری در «دوران مغول و تیموری، 1250» اختصاص دارد با برشمردن ویژگی برخی آثاری که در این دوران پدید آمدند به تاثیرگذاری آنها در دوره بعد یعنی صفویه نیز اشاراتی می‌کند: «در این دوره آثار برجسته تاریخی به ویژه جامع التواریخ و تالیفات متعدد حافظ ابرو پدید آمدند که نه تنها میراث تاریخ‌نگارانه گذشته، از بلعمی به بعد را پیوند و گسترش داد، بلکه الگوهایی را برای بعد و از جمله تواریخ عمومی معتبر میرخواند و خواندمیر فراهم آورد. اینها، به خصوص روضه‌الصفا میرخواند معیاری شد تا مورخان عصر صفوی از آن تبعیت کنند. در کنار آنها، زندگی‌نامه تیمور اثر علی یزدی دستکم به خاطر زبان تحسین برانگیزش بود؛ ظفرنامه در سراسر قرن 16/10 ه.ق به عنوان اثری که رونویسی و مصور می‌شد، مورد تقاضای فراوان بود و برای نمونه برای ابراهیم امینی هروی در تاریخ شاه اسماعیل منبعی الهام‌بخش محسوب می‌شد. تاریخ‌نگاران دوره ترک- مغول در ایفای سهم خود در بیان و تا اندازه‌ای زیادی میانجی‌گری در طرز تفکرهای مغولی و ایرانی- اسلامی که در سراسر این عصر در کشمکش بودند، الگوی تاثیرگذاری را برای روایت رخدادهای یک عصر حماسی پدید آوردند. در حالی که لایه های جدیدی به فرهنگ سیاسی خود افزودند. عصر مذکور عصری بود که صفوی ها ریشه‌های خود را در آن جست‌وجو کرده و از انجا الهام می‌گرفتند.»
کتاب «تاریخ‌نگاری فارسی در ایران میانه» نوشته گروه نویسندگان زیرنظر چارلز ملویل با ترجمه سید ابوالفضل رضوی، عضو هیت علمی دانشگاه خوارزمی در 324 صفحه به بهای 75 هزار تومان از سوی انتشارات نگارستان اندیشه روانه بازار کتاب شده است.
منبع: ایبنا
نظرات (۰)