فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای تحقّق اهداف محوله‌اش با کمبود شدید بودجه مواجه است نشست مشترک مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی در زمینۀ اجرای قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصلاحات بیگانه با حضور رؤسا، مدیران و کارشناسان برگزار شد و دربارۀ مشکلات و محدودیت‌های گسترش زبان و ادب فارسی در سطح ملّی و بین‌المللی بحث و گفت‌وگو شد.

به‌گزارش روابط عمومی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، غلامعلی حداد عادل گفت: از مرکز  پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تشکر می‌کنم که از اواخر سال ۱۴۰۱ تا به امروز با دقّت کارشناسی و با واقع‌بینی شایسته‌ای مسائل فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی را بررسی و گزارش‌های درستی به کمسیون‌های مجلس ارائه کردند و همین گزارش‌ها سبب جلب توجه نمایندگان مجلس به وظایف این دو سازمان شده است و نمایندگان با مشکلات موجود آشنا شدند.

وی افزود: این اتفاقی است که درگذشته نیفتاده بود. نتیجۀ‌ اندیشۀ رئیس و همکاران محترم مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی است و جلسۀ امروز هم برای تشکر از آقایان و هم برای بحث و گفت‌وگو است تا مشکلات و گره‌هایی که در کار گسترش زبان و ادب فارسی با آن‌ها روبرو هستیم را با همیاری و همفکری هم برطرف کنیم.

حداد عادل گفت: با گذشت ۳۳ سال از تأسیس فرهنگستان سوم؛ این برای نخستین‌بار است که جلسه‌ای با حضور کارشناسان مرکز پژوهش‌های مجلس، فرهنگستان زبان و ادب فارسی و بنیاد سعدی برای گره‌گشایی مشکلات این دو دستگاه برگزار می‌شود. نفس این رویکرد برای ما مغتنم است.

در ادامۀ نشست، بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، با ابراز خرسندی از تشکیل نشست مشترک، از همکاری و اقدامات مثبت و قابل توجه فرهنگستان زبان و ادب فارسی در طرح ارزیابی عملکرد دستگاه‌های مسئول در زمینۀ اجرای قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصلاحات بیگانه و همکاری خوب فرهنگستان در تدوین گزارش این ارزیابی قدردانی کرد.

بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، با گذشت حدود ۲۶ سال از تصویب و ابلاغ قانون «ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» و آیین‌نامۀ اجرایی آن؛ امّا، همچنان این قانون از نظر اجرایی با کاستی‌های بی‌شماری روبه‌‌رو است.

گفتنی است؛ قانون «ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» و آیین‌نامۀ اجرایی آن در سال ۱۳۷۵ مصوّب شده؛ امّا، با وجود اقدام‌های مثبت و قابل توجه فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ همچنان واژگان بیگانۀ پرشماری درگفتار و نوشتار روزمرۀ افراد در بخش‌های مختلف استفاده می‌شود و فرهنگستان زبان و ادب فارسی نیازمند اعتبارات کافی است تا فعالیت‌هایش در زمینۀ واژه‌سازی‌ و معادل‌یابی سرعت بیشتری داشته باشد.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان صدا‌وسیما، سازمان ثبت اسناد و املاک، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع، وزارت کشور، دستگاه‌هایی هستند که عملکرد آن‌ها در این گزارش بررسی شده است.

بر اساس این گزارش بیش از نیمی از دستگاه‌های مرتبط با اجرای «قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه» به‌درخواست‌ مرکز پژوهش‌های مجلس مبنی بر ارسال اطلاعات و گزارش عملکرد، پاسخی نداده‌اند. همچنین بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد عمدۀ دستگاه‌هایی که در قبال این قانون وظیفۀ قانونی مستقیم یا غیرمستقیم دارند، نسبت به اجرای این قانون کم‌توجه یا بی‌توجه بوده‌اند.

براساس این گزارش مهم‌ترین تهدید و چالشی که زبان فارسی با آن روبه‌رو است، ورود الفاظ و واژگان بیگانه است.

با وجود اقدام‌های مثبت و قابل توجه فرهنگستان زبان و ادب فارسی؛ اما، همچنان واژگان بیگانۀ پرشماری در گفتار و نوشتار روزمرۀ افراد در بخش‌های مختلف استفاده می‌شود که نیازمند اعتبارات کافی است تا فعالیّت این دستگاه در زمینۀ واژه‌سازی‌ و معادل‌یابی سرعت بیشتری یابد.

این گزارش می‌افزاید: درخصوص مادۀ ۱۰ آیین‌نامه که به‌موجب اصلاحیۀ هیئت ‌وزیران در تاریخ چهاردهم بهمن‌ماه ۱۳۹۴، به آیین‌نامۀ پیشین افزوده شده است، باید خاطرنشان کرد که تعیین ضرب‌الاجل سه ساله تا پایان سال ۱۳۹۷ برای معادل‌سازی فارسی واژه‌های بیگانۀ مورد استفادۀ دستگاه‌ها، با توجه به ظرفیت اجرایی (خصوصاً بودجۀ مصوّب) فرهنگستان و نیز پدید آمدن و ورود پیوستۀ واژگان بیگانه به زبان فارسی، قابل مناشقه است.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی پیشنهاد کرده است؛ بر اساس مصوّبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی نهاد بالادستی برای اجرایی کردن مصوّبۀ قانون به‌شمار می‌آید و هم‌اکنون نیز این فرهنگستان به‌عنوان مرجع علمی و تخصصی حوزۀ زبان و ادب فارسی قلمداد می‌شود. ازاین‌رو پیشنهاد می‌شود ضمن اعطای اختیارات کافی، مسئولیت سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی زبانی در نظام حکمرانی جمهوری اسلامی ایران به فرهنگستان زبان و ادب فارسی تفویض شود.

فرهنگستان زبان و ادب فارسی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از بیشترین نقش اجرایی و نظارتی در اجرای قانون ممنوعیت به‌کارگیری اسامی، عناوین و اصلاحات بیگانه برخوردار هستند. بااین‌حال، توان و ظرفیت این دو دستگاه به میزانی نیست که از عهدۀ اجرا و نظارت کامل برآیند.

 ساختار نهادی چون فرهنگستان زبان و ادب فارسی به‌گونه‌ای است که جایگاه مغزافزار و دیده‌بان حوزۀ زبان و ادب فارسی  محسوب می‌شود و برای امور اجرایی و نظارتی مربوط به این قانون امکانات کافی در اختیار ندارد. باید به این نکته توجه کرد، جایگاه و تصویر فرهنگستان زبان و ادب فارسی براثر عواملی چون برخوردهای سلبی در اجرای قانون، کلیشه‌ها و تصوّرات منفی و نادرست نسبت به واژگان مصوّب و معادل‌ها و نیز حاکم بودن نگاه کمّی و سطحی بر موارد ردیف بودجه این دستگاه، دچار ضعف و خدشه در عرصۀ عمومی جامعه شده و این دستگاه را در عمل به وظایف خود با موانع و چالش‌های مختلفی روبه‌رو کرده است.

برای مثال، درخصوص وضعیّت ردیف بودجه، عناوین مربوط به این دستگاه براساس سنجه‌هایی صرفاً کمّی مانند تعداد واژه، تعداد گزارش و تعداد سند تنظیم شده است که افزون بر نادیده گرفتن ماهیّت کیفی فعالیّت‌‌های فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تنها بخش اندکی از عملکرد و اقدام‌های این دستگاه را پوشش می‌دهد. در راستای بهبود شأن فرهنگستان زبان و ادب فارسی ضرورت این وجود دارد که ردیف بودجه متناسب با مجموع وظایف فرهنگستان از سوی دولت تصویب شود.

در این گزارش راهکارهایی برای بهبود وضعیت پاسداشت زبان فارسی و عدم‌ به‌کارگیری واژگان بیگانه، پیشنهاد شده؛ از جمله صورت‌بندی نظام مسائل حوزۀ پاسداشت و گسترش زبان فارسی و تدوین و تصویب یا اصلاح و بازنگری قوانین و مقررات با تأکید بر آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌های اختصاصی این حوزه، بازنگری و تغییر در آرایش و سهم‌بندی دستگاه‌ها ارائه شده است.

همچنین بازنگری و تغییر در آرایش و سهم‌بندی دستگاه‌ها و بازیگران حوزۀ زبان فارسی و تعیین و فرهنگستان زبان و ادب فارسی به‌عنوان متولّی اصلی راهبردی و سیاست‌گذاری زبانی معرفی شده است.

به کارگیری زیرساخت‌ها و ابزارهای فنّاورانه به‌منظور عمومی‌سازی کاربرد واژگان فارسی و تسهیل شیوه‌های خودداری از به‌کارگیری واژگان بیگانه با طراحی، بهبود و ترویج نرم‌افزارهای هوشمند فارسی با قابلیت ارائۀ پیشنهاد‌ها و معادل‌های جایگزین و اصلاح رسم‌الخط متون و نیز سامانه‌ها و سکوهای جامع، به‌روز، تعاملی و کاربرپسند در حوزۀ واژه‌سازی و واژه‌‌گزینی برخی از پیشنهادهایی است که در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی به آن اشاره شده است.