گفت‌و‌گو با دو تن از پژوهشگران و استادان زبان فارسی درباره ویژگی‌های شعر شهریار و وضعیت امروز زبان و ادبیات فارسی را از نظر می گذرانید.

از گذشته‌های دور تا امروز بسیاری از کشور‌های جهان، ایران را به شعر و ادبیاتش می‌شناسند. ویژگی مهمی که ریشه در دل تاریخ دارد و زبان گویای تمدن کشورمان به شمار می‌آید. به همین مناسبت، ۲۷ شهریور را که با سالروز درگذشت استاد محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار همزمان‌شده، به «روز شعر و ادب فارسی» نام‌گذاری کرده‌اند. با دکتر اسماعیل امینی و دکتر محمدحسن مقیسه دو تن از پژوهشگران و استادان زبان فارسی درباره ویژگی‌های شعر شهریار و وضعیت امروز زبان و ادبیات فارسی گفتگو کرده‌ایم.

 محوریت زبان فارسی و تأثیر آن بر ادبیات
دکتر مقیسه در ابتدای سخنان خود ضمن اشاره به اهمیت زبان و ادبیات فارسی گفت: برای پرداختن به موضوع روز شعر و ادب فارسی باید ابتدا مقدمه‌ای را بازگو کنم. در کشور ما به دلیل حضور قومیت‌های مختلف همواره شاهد زایایی زبان هستیم و بی‌تردید تعداد زیاد زبان‌ها و گویش‌ها در یک کشور، تقویت زبان محوری آن کشور را به دنبال دارد. مسئولان حوزه زبان‌شناسی و ادبیات کشورمان باید از این ظرفیت به بهترین شکل ممکن بهره ببرند و در جهت تقویت زبان فارسی گام بردارند.

وی در ادامه با اشاره به لزوم اتحاد اقوام مختلف بر موضوع تقویت زبان فارسی گفت: همه کشور‌ها معتقدند برای پیشبرد امور داخلی و خارجی‌شان باید به یک زبان ملی سخن بگویند. ما در عین احترامی که به گویش‌ها و زبان‌های محلی و منطقه‌ای داریم، زبان فارسی را از دیرباز به‌عنوان زبان محوری پذیرفته ایم و این زبان در اصل حلقه اتصال تمام اقوام ایرانی به یکدیگر به شمار می‌آید. پس باید با هر زبان و لهجه‌ای در راستای تقویت زبان و ادبیات فارسی کوشا باشیم.

وی افزود: بسیاری از استادان بزرگی که تا امروز اقدامات شایسته‌ای درزمینه زبان و ادبیات فارسی انجام داده‌اند، استادانی از میان اقوام مختلف بوده‌اند. این استادان با درک این موضوع مهم که زبان فارسی از چه میزان اهمیتی برخوردار است، به پاسداشت و تقویت زبان فارسی همت گمارده‌اند.

بودجه‌های قطره‌چکانی
وی ضمن انتقاد از بودجه‌های قطره‌چکانی و کم تأثیر در زمینه تقویت و پاسداشت زبان و ادب فارسی گفت: هم‌اکنون برخی از نهاد‌ها و بنیاد‌ها در کشور وظیفه تقویت و پاسداشت زبان و ادبیات فارسی را برعهده دارند که بودجه‌های ناچیزی به آن‌ها داده می‌شود. این در حالی است که دیگر کشور‌ها با تأسیس بنیادهایی، بودجه قابل‌توجهی را برای گسترش زبانشان اختصاص داده‌اند. این یک واقعیت است که پاسداشت زبان و ادب فارسی همزمان، نیاز به سرمایه‌گذاری‌های مادی و معنوی زیادی دارد.

ظرفیت جهانی‌شدن شعر شهریار
این پژوهشگر زبان و ادبیات فارسی درباره ویژگی‌های شعر استاد شهریار گفت: استاد شهریار جزو نوادر شعر ما به شمار می‌آید که شهرتش از مرز‌های کشور فراتر رفته است. شهریار در زبان‌های ترکی و فارسی با تسلط فراوانی شعر می‌گفت و از تیزهوشی بالایی در انتخاب موضوعات اجتماعی، فرازمانی و فرامکانی برخوردار بود. همین موضوعات هم قابلیت جهانی‌شدن شعر او را بالابرده است. طبق آن‏چه بنده در سفر‌های مختلف به کشور‌های فارسی‌زبان و ترک‌زبان مشاهده کرده‌ام، شعر شهریار در بسیاری از این کشور‌ها زمزمه می‌شود.

شاعر زمانه خویشتن
دکتر مقیسه تصریح کرد: ظرفیت‌های معنایی فراوان از دیگر ویژگی‌های شعری این شاعر معاصر ماست. او به‌جز شعر‌های عاشقانه، شاهکار‌هایی را با مفاهیم آیینی و اجتماعی خلق کرده است. این استاد دانشگاه در ادامه، درباره جهت‌گیری شعر و اندیشه شهریار پس از انقلاب گفت: اگرچه سیدمحمدحسین بهجت تبریزی (شهریار) شعر خود را پیش از انقلاب شروع کرد و شعر‌های عاشقانه درخشانی هم سرود، ولی پس از انقلاب در شعر و تفکر او شاهد تغییر رویکرد‌های اساسی هستیم. او همزمان با انقلاب، دفاع مقدس و دیگر تحولات اجتماعی شعر‌هایی را سرود که در تاریخ ادبیات ما ماندگار شده است. 

تسلط شهریار در شعر کلاسیک و نو
اسماعیل امینی استاد زبان و ادبیات فارسی نیز درباره مهم‌ترین ویژگی شعر شهریار گفت: شهریار در روزگاری سرودن شعر به زبان و تفکر قدمایی را آغاز کرد که همه صاحب‌نظران بر این عقیده بودند که دوره این‌گونه شعری تمام شده است. استاد شهریار با شعر‌های ماندگارش ثابت کرد که زمانه هیچ یک از گونه‌ها و قالب‌های شعری نگذشته است البته اگر شاعران در سرودن شعر، قدرتمند ظاهر شوند.

او همچنین ثابت کرد شاعر در هر دوره زمانی می‌تواند به‌قدری قدرتمند شعر بگوید که حتی نظریه‌پردازان بزرگ ادبیات در نظراتشان تجدیدنظر کنند. استاد شهریار به ما ثابت کرد که هر نظام زیبایی‌شناسی مسیر خاص خودش را دارد و می‌تواند نظر مخاطب خاص و عام را در هر زمان و مکانی به خود جلب کند. البته در مورد پروین اعتصامی هم همین واقعیت وجود دارد. زمانی که همه می‌گفتند شعر، جای حکمت، پند و تعلیم نیست پروین اعتصامی ثابت کرد شعر تعلیمی و حکمی قابلیت تولید و ماندگاری در هر دوره‌ای را دارد. وی درباره شعر‌های نیمایی شهریار نیز گفت: استاد شهریار، تسلطش را در شیوه‌هایی به‌جز غزل و قالب‌های سنتی نیز نشان داده است.

به‌طوری‌که اگر یک پژوهشگر ادبی قصد داشته باشد ۲۰ اثر ماندگار با موضوع شعر نیمایی را انتخاب کند، بی‌تردید یکی از شعرها، شعر «ای‌وای مادرم» استاد شهریار است. این شاعر و پژوهشگر ادبی در ادامه ضمن اشاره به موسیقی روان شعر شهریار تصریح کرد: موسیقی شعر استاد شهریار دارای اصول زیبایی‌شناسی قابل‌توجهی است. شاعران گذشته ما معتقد بودند شعری ماندگارتر است که قابلیت زمزمه شدن را داشته باشد. شهریار نیز به این نکته اشراف داشت و با توجه به این ویژگی، شعر‌های فاخری سروده است.

حال ناخوش شعر و ادب فارسی
اسماعیل امینی در ادامه این گفتگو با اشاره به روز شعر و ادب فارسی به طرح انتقاداتی پرداخت و گفت: این یک واقعیت است که در روزگار ما به زیبایی، سلامت و صحت زبان و ادبیات فارسی زیاد اهمیت داده نمی‌شود. درصورتی‌که زبان فارسی یکی از ارکان هویت ملی ماست. این رکن اساسی در حد و اندازه مرز‌های سرزمینمان اهمیت دارد، ولی متأسفانه کسی به این موضوع اهمیت نمی‌دهد. 

آشفتگی در پاسداشت زبان و ادب فارسی
وی بیان کرد: امروز، شاهد شلختگی و آشفتگی شدیدی درزمینه پاسداشت زبان و ادب فارسی هستیم. کسی به این موضوع توجه نمی‌کند که اهمیت صیانت از این زبان و ادبیات به‌شدت مهم‌تر از نرخ دلار است؛ زیرا آن‌چه در پی قرون گذشته ما را در برابر حملات مختلف سرپا نگه‌داشته است، همین زبان فارسی است. این زبان و ادبیات، دشمنان زیادی دارد و نگهبانی قاطع از آن‌یک ضرورت انکارناشدنی است.

منبع: روزنامه خراسان